Σάββατο 6 Ιουνίου 2015

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Προϊστορική εποχή

Oι ανασκαφές του 2008-2009 υπό τον T.F. Strasser (Providence College, R.I., USA) στον Πλακιά της νότιας Κρήτης έφεραν στο φως εργαλεία χειρός 130.000 ετών. Η ανακάλυψη αυτή δημιουργεί προβλήματα στην επικρατούσα θεωρία του pre-Homo sapiens ανθρώπου της Αφρικής, ο οποίος δεν θα έπρεπε να βρίσκεται στην Κρήτη την περίοδο αυτή, και όχι πριν το 12.000 π.Χ.

Μινωική εποχή


Ο Μινωικός πολιτισμός ήταν ένας πολιτισμός της Εποχής του Χαλκού. Ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, από τον Βρετανό αρχαιολόγο Άρθουρ Έβανς ο οποίος τον αναφέρει ως τον πρώτο κρίκο της ευρωπαϊκής αλυσίδας. Τον 15 αιώνα π.Χ. η έκρηξη του Ηφαιστείου της Σαντορίνης προκαλεί τεράστιες καταστροφές και σημαίνει το τέλος της μινωικής εποχής την οποία ακολουθεί η δωρική εποίκιση.

Μιθριδάτης ΣΤ' και Ρωμαϊκή αυτοκρατορία 88 π.Χ.


Επαρχία Κρήτης και Κυρηναϊκής
Ο περσικής καταγωγής βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης Στ, κήρυξε πόλεμο για να σταματήσει την προέλαση της ρωμαϊκής ηγεμονίας στο Αιγαίο. οι δυο ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης διχάζονται, η Κνωσός θα υποστηρίξει τον Μιθριδάτη, ενώ η Γόρτυνα θα ταχθεί εναντίον του και στο πλευρό της Ρώμης. Μετά την επικράτηση των ρωμαίων το 69 π.Χ. η Κρήτη γίνεται ρωμαϊκή επαρχία με πρωτεύουσα την Γόρτυνα για τους επόμενους εννέα αιώνες.
Για περισσότερο από τρεις αιώνες -από το 20 π.Χ. έως το 297 μ.Χ.- η Γόρτυνα αποτέλεσε πρωτεύουσα και κυβερνητικό κέντρο της συγκλητικής επαρχίας Κρήτης και Κυρηναϊκής που περιελάμβανε εκτός από το νησί της Κρήτης και ένα μέρος της υπερσαχάριας Αφρικής.

Σύνοδος της Νίκαιας 325 μ.Χ.

Tο 325 μ.Χ. η πρώτη οικουμενική σύνοδος σηματοδοτεί την πρώτη θρησκευτική και έπειτα πολιτισμική μετάβαση στο σύνολο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ακολουθεί η άνοδος του χριστιανισμού και η δύση των αρχαίων θρησκειών που επικρατούν αυτή την περίοδο στο νησί της Κρήτης και σε μεγάλο βαθμό κατάγονται από αυτό. Χαρακτηριστικά για το πως αντιμετώπισαν οι Κρήτες τον χριστιανισμό τα πρώιμα χρόνια του είναι η παντελής απουσία Κρητών από την σύνοδο σε αντίθεση με γειτονικά νησιά του αιγαίου και κυρίως τα λόγια του απόστολου Παύλου στην επιστολή προς Τίτο της Καινής Διαθήκης 1:10–13 η οποία εγκρίθηκε σαν ιερό βιβλίο από την σύνοδο αυτη.

Δυτικό και ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος 395 μ.Χ.

Το 381 μ.Χ. ο Θεοδόσιος Α, ο τελευταίος αυτοκράτορας του ενιαίου ρωμαϊκού κράτους, καταπατώντας το διάταγμα των Μεδιολάνων, ξεκινά διώξεις κατά των πιστών των αρχαίων θρησκειών. Μεταξύ 389-392 δημοσίευσε το διάταγμα του Θεοδοσίου το οποίο προέβλεπε μεταξύ άλλων, απαγόρευση άσκησης των αρχαίων θρησκειών με την ποινή του θανάτου,  αντικατάσταση των αργιών των αρχαίων θρησκειών με αργίες εορτασμών αγίων,  κλείσιμο πολυθεϊστικών ναών, και διάλυση των Εστιάδων. μετά από διαταγές του ή με την ανοχή του, καταστράφηκαν πολλοί ναοί και ιερά αντικείμενα από τους χριστιανούς σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Το 393 μ.Χ διοργανώθηκαν οι τελευταίοι καταγεγραμμένοι ολυμπιακοί αγώνες.
Μετά το θάνατο του Θεοδόσιου η αυτοκρατορία χωρίζεται σε δυτική και ανατολική με πρωτεύουσες την Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη αντίστοιχα, η διοίκηση της Κρήτης περνά στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος λόγο γεωγραφικής θέσης,.αλλά θρησκευτικά παραμένει στην δικαιοδοσία του πάπα. Με εξαίρεση μια επίθεση από τους βάνδαλους το 457 και τους μεγάλους σεισμούς του 365, 415, 448 και 531, όπου κατέστρεψαν πολλές πόλεις, το νησί παρέμεινε ειρηνικό και εύπορο τους επόμενους αιώνες, όπως μαρτυρούν τα πολυάριθμα μεγάλα και καλά χτισμένα μνημεία της περιόδου που επιβιώνουν. Ο πληθυσμός κατά την περίοδο αυτή εκτιμάται στους 250.000.

Η εκστρατεία του Κοσμά 727 μ.Χ.

Επί βασιλείας Λέωντα Γ' του Ίσαυρου, ο Κρητικός οπλαρχηγός Κοσμάς όπως τον αναφέρει ο Θεοφάνης ο Ομολογητής στην χρονογραφία του, με την βοήθεια του τουρμάρχη του ελληνικού θέματος Αγαλλιανόυ, επιτίθεται στην Κωνσταντινούπολη με στόλο από την Κρήτη και τις Κυκλάδες. Τα αίτια της εξέγερσης είναι αμφιλεγόμενα. Ο στόλος καταστράφηκε ολοσχερώς με υγρό πυρ ανοικτά της Κωνσταντινούπολης στις 18 Απριλίου του 727 μ.Χ ενώ οι οπλαρχηγοί εκτελέστηκαν.
Η Εκστρατεία του Κοσμά αποτελεί την οριστική ρήξη στις σχέσεις μεταξύ Κρήτης και ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς η απαράδεκτη για τους τότε λαούς της βαλκανικής και ιταλικής χερσονήσου εικονοκλαστική διδασκαλία (βλέπε παρακάτω) θα ισχύει έκτοτε και για πολλά ακόμα χρόνια ως το 842 μ.Χ. ενώ παράλληλα από το 820 μ.Χ. με την άφιξη των εξόριστων της Ανδαλουσίας στην Κρήτη, ο ισλαμισμός θα εξαπλωθεί στο νησί. Όταν το 961 μ.Χ. η αυτοκρατορία επανέλθει στην Κρήτη σαν κατακτητής, δεν θα είναι πια Ρωμαϊκή σε κανένα επίπεδο.

Από την δικαιοδοσία του Πάπα στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης 732 μ.Χ.


Παράδειγμα εικονομαχικής εκκλησίας. Η Αγία Ειρήνη της Κωνσταντινούπολης.
Ο αυτοκράτορας Λέων Γ 'ο Ίσαυρος μεταφέρει το νησί από την δικαιοδοσία του Πάπα σε εκείνη του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, καθώς τα πρώτα σημάδια του σχίσματος των εκκλησιών αρχίζουν να φαίνονται.
Ο Λέων απέτυχε να επιβάλλει την εικονομαχία στην Ιταλική χερσόνησο και οι σχέσεις Κωνσταντινούπολης-Ρώμης επιδεινώθηκαν. Μετά τη δημοσίευση του εικονοκλαστικού διατάγματος, που κατέστησε την εικονομαχική διδασκαλία επίσημο δόγμα του κράτους και της Εκκλησίας, ήταν πλέον αναπόφευκτη η ανοικτή ρήξη. Ο πάπας Γρηγόριος Γ΄ καταδίκασε σε σύνοδο τις εικονομαχικές απόψεις του Λέοντα, ενώ ο Λέοντας φυλάκισε τους απεσταλμένους του Γρηγορίου Γ' και δήμευσε όλα τα κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στην Κρήτη και αλλού. Τη θρησκευτική διαφωνία ακολούθησε η πολιτική αποξένωση.Πρώτες πολιτικές συνέπειες της εικονομαχίας ήταν η διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη και η αποδυνάμωση της θέσης του ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους στην Ιταλική χερσόνησο.Για να γίνει πιο εύκολα αποδεκτός ο χριστιανισμός στην ελληνική και την ιταλική χερσόνησο, αναπτύχτηκε εξ αρχής η αγιογραφία και η γλυπτική σαν μέρος της λατρείας, καθώς οι λαοί των περιοχών αυτών είχαν ειδωλολατρικές καταβολές, και τα τυπικά των αρχαίων θρησκειών περιελάμβαναν λατρεία αγαλμάτων και παραστάσεων μέσα σε ναούς. Ο καταγόμενος από τον Καύκασο Λέων -το πραγματικό του όνομα ήταν Konon- όντας γεννημένος σε μια περιοχή της ανατολής όπου οι καθαρά εβραϊκές θρησκείες με το ανεικονικό τυπικό επικρατούσαν, έβλεπε την λατρεία των εικόνων της δύσης σαν ένα κατάλοιπο των αρχαίων θρησκειών που έπρεπε να εκριζωθεί.   

Οι εξόριστοι της Ανδαλουσίας 820 μ.Χ.



Ο στόλος των Σαρακηνών πλέει προς την Κρήτη. Μικρογραφία από το Βυζαντινό χειρόγραφο του Σκυλίτζη.
Κάποια στιγμή ανάμεσα στο 820 μΧ και το 829 μΧ επί βασιλείας Μιχαήλ II μια ομάδα εξόριστων από την Ανδαλουσία αποβιβάζεται στην Κρήτη μαζί με τις οικογένειες τους, είχαν πίσω τους ένα μεγάλο ιστορικό περιπλάνησης στην μεσόγειο. Ο θρύλος λέει ότι μετά την άφιξη τους στη Κρήτη, έκαψαν τα πλοια πίσω τους. Ήταν οι επιζήσαντες του αποτυχημένου πραξικοπήματος κατά του  εμίρη Al-Hakam I  της Κορντομπα το 818 μχ. Σύμφωνα κυρίως με βυζαντινές πηγές κατέστρεψαν την πρωτεύουσα της Κρήτης Γόρτυνα και ίδρυσαν την πόλη του Χάνδακα όπου και εγκαθίσταται σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός και από εκεί επιδίδονται σε πειρατικές επιδρομές κατά των βυζαντινών. Τα στοιχεία για την περίοδο είναι ελάχιστα ο  Θεοδόσιος ο Διάκονος μαρτυρά στο ποίημα του ‘’Η λεηλασία της Κρήτης’’ (που ήταν παρόν στην πρώτη λεηλασία του Χάνδακα) ‘’οι κάτοικοι της ενδοχώρας φάνηκαν κατά την πολιορκία με τον αρχηγό τους τον Καραμουντη’’

Η πρώτη λεηλασία του Χάνδακα 961 μ.Χ.


Ο Νικηφόρος Φωκάς επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη μετά την λεηλασία του Χάνδακα, από το βυζαντινό χειρόγραφο του Σκυλίτζη. Απεικονίζονται τα παραδοσιακά μουσικά όργανα των Βυζαντινών.
Με πρόσχημα την καταστολή της πειρατείας μισθοφορικά στρατεύματα από τον βορά και την ανατολή της ήδη εκφυλισμένης πρώην ρωμαϊκής αυτοκρατορίας υπό τον καταγόμενο από τον Καύκασο στρατηγό Νικηφόρο Φωκά αποβιβάζονται στην Κρήτη το 961, πολιορκούν και τελικά εισβάλουν στον Χάνδακα. Ο χρυσός της πόλης που ευημερούσε και τα λάφυρα που συγκεντρώθηκαν μεταφέρονται στην Κωνσταντινούπολη.
Η περιγραφή του Επισκόπου Liutprand της Κρεμόνας ο οποίος συνάντησε τον Νικηφόρο Φωκά τον 10ο αιώνα λίγα χρόνια μετά την λεηλασία του Χάνδακα, αν και θεωρείται εμπαθής, ωστόσο δείχνει την περεταίρω εκτράχυνση των σχέσεων μεταξύ του ανατολικού κράτους και του δυτικού κόσμου, καθώς οι παλαιοί βασιλείς σταδιακά αντικαθίστανται από ανατολίτες οπλαρχηγούς που η δύση αδυνατεί να αναγνωρίσει σαν διαδόχους των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και τα τελευταία ίχνη του ρωμαϊκού χαρακτήρα της αυτοκρατορίας χάνονται.
Ένα έκτρωμα, ένας πυγμαίος, χοντρό κεφάλι και ματιά μικρά σαν τυφλοπόντικας, με ένα αηδιαστικό μούσι και λαιμό μια ίντσα. Στο χρώμα σωστός Αιθίοπας… μεγάλη κοιλιά και πόδια κοντά ακόμα και σε σχέση με το κοντό ανάστημα του, ντυμένος με ρούχα ακριβά, μα παλιά και δύσοσμα. Στην γλώσσα όμως αλεπού, τα ψέματα του οδύσσεια.

Το σχίσμα των εκκλησιών 1054 μ.Χ.

Το σχίσμα του 1054 χώρισε με μια γραμμή στην μέση της μεσογείου, τις δικαιοδοσίες των δυο εκκλησιών όμως βρήκε τους ρωμαίους υπηκόους ανακατεμένους μέσα στις δυο αυτές δικαιοδοσίες, γεγονός που εν καιρό θα στοιχίσει χιλιάδες ζωές. Καθώς οι δομές και o πλούτος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από το 330 μ.Χ. σταδιακά μεταφέρονταν από την Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη , η εκκλησία της Κωνσταντινούπολης δεν έβρισκε λόγο πλέον να λογοδοτεί στον Πάπα της Ρώμης, που σαν αξίωμα για μεγάλες περιόδους του μεσαίωνα υπήρξε ανίσχυρος και απομονωμένος. Με κάποιες προσχηματικές διαφοροποιήσεις στο δόγμα, η εκκλησία της Κωνσταντινούπολης  άρχισε να υπονοεί σταδιακά ότι η ίδια είναι αληθινή εκκλησία που η άλλη πλευρά εγκατέλειψε. Εχοντας πίσω της το ανατολικό κομμάτι της αυτοκρατορίας που ευημερούσε, την ώρα που το δυτικό ρωμαϊκό κράτος είχε παψει να υπάρχει ήδη από το  476 μ.Χ. δεν ήταν εύκολο το ορθόδοξο δόγμα να αντιμετωπιστεί σαν αίρεση, αν και με τους τύπους της πρώτης οικουμενικής συνόδου της Νίκαιας ήταν.       

Η αποστασία του Καρύκη 1092 μ.Χ.

Έπειτα μερικές δεκαετίες του μεγάλου θρησκευτικού σχίσματος που θα εξελιχτεί σε πολιτισμικό χάσμα τους επόμενους αιώνες, και αποτελεί και αυτή ένα δήγμα της εκτράχυνσης των σχέσεων μεταξύ του ανατολικού κράτους και τους δυτικού κόσμου. Η αποστασία έλαβε χώρα υπό τον διοικητή Καρύκη το 1092 - 1093 όμως πολύ λίγα είναι γνωστά, και κυρίως από τις λεγόμενες βυζαντινές πυγές.

Τέταρτη σταυροφορία 1202 μ.Χ.


Η επίθεση των σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη, από το Ενετικό χειρόγραφο του Geoffreoy de Villehardouin 1330 μ.Χ.
Η Τέταρτη σταυροφορία αποτελεί ένα κομβικό γεγονός στην ιστορία της Κρήτης καθώς η μοίρα του νησιού διαχωρίζεται από τη μοίρα της βαλκανικής χερσονήσου τους επόμενους αιώνες. Η τέταρτη σταυροφορία διαφέρει από τις προηγούμενες και τις επόμενες στο γεγονός ότι ο προορισμός άλλαξε ενώ η σταυροφορία βρισκόταν στον δρόμο και το ότι τελικά χτύπησε ομόθρησκους αλλού δόγματος αντί μουσουλμάνους που ήταν ο αρχικός στόχος.
Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος γιος του εκπτώτου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ Άγγελου, ήρθε σε επαφή με τους αρχηγούς των σταυροφόρων ενώ η σταυροφορία κατευθυνόταν στην Ιερουσαλήμ. Τους ζήτησε να αποκαταστήσουν τον πάτερα του στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης από όπου είχε εκδιωχτεί με αντάλλαγμα μεταξύ άλλων το νησί της Κρήτης. Μια πρόταση που οι σταυροφόροι δέχτηκαν καθώς 19 χρονιά πριν (το 1182 μ.Χ.) στην Κωνσταντινούπολη είχε λάβει χώρα η λεγόμενη σφαγή των Λατίνων από τον βυζαντινό στρατό και τον ορθόδοξο όχλο.  Ήταν μια μαζική σφαγή και πώληση ως σκλάβους στην ανατολή, πολλών χιλιάδων αμάχων της Κωνσταντινούπολης που δεν αποδέχονταν το ορθόδοξο δόγμα και κατ επέκταση τα πρωτεία του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης έναντι του Πάπα, ενώ ο φθόνος συνέβαλε στην αγριότητα καθώς το θαλάσσιο εμπόριο είχε φέρει ευημερία στις κοινότητες τους. Τα νωπά ακόμα τότε γεγονότα, είχαν κάνει τη δύση να χάσει όποιο ηθικό και θρησκευτικό ενδοιασμό έναντι των ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης. Όπως είχε συμφωνηθεί μετά την αποκατάσταση του Ισαάκιου στον θρόνο, η Κρήτη περνά αρχικά στον Βονιφάτιο του Μομφερά όμως μη διαθέτοντας αυτός τις δυνάμεις να ελέγξει τις εκμεταλλεύσιμες περιοχές του νησιού πουλά τα δικαιώματα του στην δημοκρατία της Βενετίας που από το 1211 έως και το 1669 θα έχει την Κρήτη υπό τον έλεγχο της.
Η δημοκρατία της Βενετίας την περίοδο του μεσαίωνα ήταν ένα απομεινάρι του δυτικού ρωμαϊκού κράτους που έχει παψει να υπάρχει από το 476 μ.Χ. με την λεηλασία της Ρώμης από τους Γότθους. Η ιστορική αυτή συγκυρία θα αποδικτει πολύτιμη στο μέλλον για το νησί της Κρήτης, καθώς η παρουσία των Ενετών στο Αιγαίο και τα εκτεταμένα οχυρωματικά έργα που έγιναν στο νησί την περίοδο αυτή, θα κρατήσουν την Κρήτη ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις στην ανατολή τους επομένους αιώνες, και τα πρώιμα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας που ήταν τα σκοτεινότερα. Οι αναγκαστικές μετακινήσεις των πληθυσμών και το παιδομάζωμα που αποτελούσαν συνήθεις πρακτικές της οθωμανικής αυτοκρατορίας τα πρώιμα χρόνια, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ στο νησί της Κρήτης καθώς από τις αρχές του 17ου αιώνα οι πολιτικές είχαν αλλάξει. Μετά τις μετακινήσεις φυλών από το Αζερμπαϊτζάν στο Ερζινκάν και Πασίν της σημερινής Τουρκίας επί Mουρατ ΙV  το 1635 μ.Χ. δεν απαντώνται άλλες μετακινήσεις πληθυσμών στα οθωμανικά αρχεία, ενώ μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος των γενίτσαρων επίσης επί Μουράτ IV το 1632 μ.Χ. η πρακτική του παιδομαζώματος φτάνει επίσημα στο τέλος της.

Χειρόγραφο από το Ερωτικόν ενύπνιον τουΜαρίνου Φαλιέρου

Η αποστασία του αγίου Τίτου 1363 μ.Χ.

Η μεροληψία στην φορολογία και τα δικαιώματα ευγενείας από την αριστοκρατία της Βενετίας έναντι των Κρητων τιμαριούχων, έχει σαν αποτέλεσμα την λεγόμενη αποστασία του Αγίου Τίτου τον Αύγουστο του 1363. Η Βενετία θέλοντας να απομονώσει τους επαναστάτες από τον χριστιανικό κόσμο έστειλε εκλύσεις υποστήριξης κατά των επαναστατών σε πολλά χριστιανικά κράτη μεταξύ των οποίων και στον τότε βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο, όλοι ανταποκρίθηκαν θετικά διακόπτοντας οποιεσδήποτε συναλλαγές με την Κρήτη και συνδράμοντας στρατιωτικά στην καταστολή της εξέγερσης. Η αποστασία του Αγίου Τίτου αν και απέτυχε να εδραιώσει κράτος για μεγάλο διάστημα, ωστόσο σηματοδότησε με την λήξη της την έναρξη της Κρητικής αναγέννησης που από τα τέλη του 14ου αιώνα έως και την πτώση του Χάνδακα το 1669 αποτέλεσε την δημιουργικότερη περίοδο στην ιστορία της Κρήτης στις τέχνες και τα γράμματα.
Μερικοί σημαντικοί Κρήτες της περιόδου ήταν οι λογοτέχνες Βιτσέντζος Κορνάρος και Γεώργιος Χορτάτσης συγγραφείς του Ερωτοκριτου και της Ερωφίληςαντίστοιχα, δυο από τα δημοφιλέστερα έργα σε Κρητική διάλεκτο, ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος που αποτελεί έναν από τους κλασικούς της ευρωπαϊκής αναγέννησης, αγιογράφοι της κρητικής σχόλης όπως ο Μιχαήλ Δαμασκηνός και ο Θεόδωρος Πουλάκης, ο αντιπάπας Alexander V κατά κόσμον Πέτρος Φιλάργης, δάσκαλοι και φιλόσοφοι όπως ο Νικόλαος Καλλιάκης, ο Μάρκος Μουσούρος και άλλοι.

Η πολιτισμική μετάβαση της Κωνσταντινούπολης 1453 μ.Χ.


Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητήςπαραχωρεί τα προνόμια του Πατριαρχείου στον ΠατριάρχηΓεννάδιο Σχολάριο 1453 μ.Χ.
Η δεύτερη πολιτισμική και θρησκευτική μετάβαση της πρώην ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 1453 καθόρισε εν καιρό, για άλλη μια φορά την τύχη της Κρήτης. Είναι η σειρά του χριστιανισμού που αντικατέστησε τις αρχαίες θρησκείες κατά την πρώτη οικουμενική σύνοδο, να αντικατασταθεί τώρα από το Ισλάμ σαν επίσημη θρησκεία του μορφώματος και η σειρά της ελληνίζουσας επίσημης διαλέκτου που αντικατέστησε σταδιακά τα λατινικά, να αντικατασταθεί τώρα από την τουρκική γλώσσα. Η ανατολική εκκλησία δεν θα κατακτήσει πολιτισμικά τους λαούς της ανατολής όπως ίσως ήλπιζε από το παράδειγμα της δυτικής ρωμαϊκής εκκλησίας επί των Γότθων, των Νορμανδών και των άλλων λαών του βορά. Η ανατολική εκκλησία θα χάσει το συντριπτικό ποσοστό του ποιμνίου της στην περιοχή ήδη από τον πρώτο αιώνα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης στην οποία ήταν σύμφωνη και αρωγός. Ενώ η εξέγερση του Μοργιά την ίδια χρονιά, μαρτυρά την αφόρητη διακυβέρνηση από τις έκφυλες πια κεφαλές της κάποτε ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  
Ο Γεώργιος Φραντζής στο χρονικό της άλωσης της Κωνσταντινούπολης δείχνει τους Κρήτες ως τους τελευταίους που εγκατέλειψαν τον αγώνα με αναγνώριση μάλιστα των προσπαθειών τους από τους Τούρκους.
Όταν μπήκαν οι εχθροί στην Πόλη, έδιωξαν τους Χριστιανούς που είχαν απομείνει στα τείχη με τηλεβόλα, βέλη, ακόντια και πέτρες. Έτσι έγιναν κύριοι ολόκληρης της Κωνσταντινούπολης, εκτός των πύργων του Βασιλείου του Λέοντος και του Αλεξίου, τους οποίους κρατούσαν ναύτες από την Κρήτη που πολέμησαν από τις 6 μέχρι τις 8 το απόγευμα και σκότωσαν πολλούς Τούρκους, δεν ήθελαν να παραδοθούν, έλεγαν ότι προτιμούσαν να πεθάνουν. Κάποιος Τούρκος ειδοποίησε το Σουλτάνο για την ηρωική άμυνά κι εκείνος συμφώνησε να τους επιτρέψει να φύγουν με το πλοίο και όλα τα πράγματα που είχαν μαζί τους
Οι Οθωμανοί στο περιστατικό αυτό φαίνεται να επιβραβεύουν την αυτοθυσία στην μάχη ακόμα και όταν πρόκειται για τον αντίπαλο, ενώ αντίθετα φαίνεται να μην εκτιμούν την δειλία και την προδοσία ακόμα και όταν είναι προς όφελος τους όπως στην περίπτωση του βυζαντινού στρατηγού Λουκά Νοταρά που ενώ συνέδραμε τους τούρκους εκ των έσω κατά την άλωση, τελικά αποκεφαλίστηκε, και η οικογένεια του ατιμάστικε.

Ο μεγάλος Κρητικός πόλεμος 1644 μ.Χ.



Η ναυμαχία στα Δαρδανέλια (1656) μέρος του κρητικού πολέμου. Tου Pieter Casteleyn (1657)
Tο πολλαπλά εκφυλισμένο πλέον πρώην ανατολικό Ρωμαϊκό και τώρα Οθωμανικό κράτος, επιτίθεται μαζικά στο νησί της Κρήτης. Εώς το 1669 θα πέσουν νεκροί στην Κρητική ύπαιθρο 70.000 αμυνόμενοι από την προέλαση του οθωμανικού στρατού, στην πλειοψηφία άμαχος πληθυσμός της Κρήτης.[32]. Οι ορθόδοξοι ιερείς ακριβώς όπως συνέβη και στην Κωνσταντινούπολη το 1453[30], καλλιεργούσαν πνεύμα ηττοπάθειας στους πιστούς υπέρ των τούρκων πριν και κατά την διάρκεια του πολέμου, καθώς ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης σαν αξίωμα υπόκεινται και υπηρετεί, όπως συμφωνήθηκε απο 1453 ως και σήμερα, την εκάστοτε οθωμανική-τουρκική αρχή.  
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης πολλοί κληρικοί και λόγιοι από την πόλη πέρασαν ή εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη, όπως Ιανός ΛάσκαρηςΜιχαήλος Αποστόλης, η οικογένεια των Πατελλάρων και άλλοι, οι οποίοι αποτέλεσαν μέσω του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, τον τούρκικο δάκτυλο στο νησί έως και την οριστική πτώση του Χάνδακα. Η δημοκρατία της Βενετίας από το 1453 είχε απαγορέψει στον υψηλόβαθμο ορθόδοξο κλήρο να ασκεί καθήκοντα στην Κρήτη, εξαιτίας της στάσης του κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, επέτρεπε όμως στον χαμηλόβαθμο κλήρο να τηρεί τα μυστήρια μεγάλου μέρους Κρητών, καθώς μετά την πρώτη λεηλασία του Χάνδακα από τον Νικηφόρο Φωκά το 961 είχε γίνει εκτεταμένος προσηλυτισμός στο νησί από τους ορθόδοξους, βλέπε Νίκων ο Μετανοείτε. Ο οποίος χαμηλόβαθμος κλήρος τελικά χειραγώγησε τον λαό και υπονόμευσε τον αγώνα προς όφελος των Τούρκων.  
Το 1646 με την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Οθωμανούς και ενώ ο πόλεμος μαίνονταν έξω από τα τείχη του Χάνδακα, ο Νεόφυτος Πατελλάρος, ο πρώτος ορθόδοξος μητροπολίτης Κρήτης αναλάμβανε καθήκοντα υπό την προστασία των τούρκων και ο χαμηλόβαθμος ορθόδοξος κλήρος της Κρήτης λάμβανε 30 χρόνια απαλλαγή από τον κεφαλικό φόρο των άπιστων (Jizya) από την οθωμανική αρχή, σαν ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που προσέφερε στην αυτοκρατορία, αποτρέποντας μεγάλη μερίδα Κρητών να λάβει μέρος στο πόλεμο με τους δυτικούς συμμάχους.  
Σύγχρονοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αν η στάση των Κρητών ήταν μαζικά υπέρ των δυτικών, η έκβαση του πολέμου θα ήταν πολύ διαφορετική, δεδομένου ότι τα οθωμανικά στρατεύματα πολλές φορές κατά την εκστρατεία στην Κρήτη βρέθηκαν σε οριακό σημείο, όμως δεν αντιμετώπισαν σημαντική, ή ακόμα και καθόλου αντίσταση εκτός των φρουρίων.  
Ωστόσο υπήρξαν και περιπτώσεις που διασώζει το ενετικό αρχείο, όπου χαμηλόβαθμος ορθόδοξος κλήρος αρνήθηκε την εύνοια των τούρκων. Όπως ο Χανιώτης αγιογράφος  Φιλόθεος Σκούφος και οι 34 μοναχοί υπό την καθοδήγηση του που έλαβαν μέρος στην υπεράσπιση της πόλης των Χανίων κατά την πρώτη απόβαση των τούρκων στην Κρήτη. Μη έχοντας θέση μετά την μάχη στο νέο καθεστώς κατέφυγε στην Βενετία.  

H δεύτερη λεηλασία του Χάνδακα 1669 μ.Χ.


Άνοψη του Χάνδακα, του Μάρκο Μποσκίνι, απεικόνιση του 1651
Μετά την πτώση του Χάνδακα ξεκινά μια σκοτεινή περίοδος γεμάτη αναταραχές για την Κρήτη. Ενώ στον δυτικό κόσμο τηναναγέννηση ακολούθησε ο διαφωτισμός, στην Κρητη την αναγέννηση ακολούθησε ξανά ο μεσαίωνας για σχεδόν δυο αιώνες.
Η ύπαρξη του φρουρίου του Χάνδακα είναι ένας από τους λόγους που οι Οθωμανοί δεν επιτέθηκαν στην Κρήτη νωρίτερα από το 1644 και δεν μετέφεραν πληθυσμούς στο νησί μετά την πτώση του το 1669. Ο Χάνδακας ήταν το ισχυρότερο φρούριο της μεσόγειου της εποχής του, επέτρεπε να ελέγχεται το νησί της Κρήτης διατηρώντας ελάχιστα στρατεύματα, καθώς σε περίπτωση απειλής θα μπορούσε να αντέξει αρκετά έως ότου φτάσουν ενισχύσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι για να πέσει το φρούριο του Χάνδακα μετά την τελευταία ανακατασκευή των ενετών, χρειάστηκε μια οθωμανική αυτοκρατορία στην απόλυτη ακμή της, 25 χρόνια προσπαθειών και χιλιάδες νεκρούς. Η οθωμανική αυτοκρατορία μέτρησε 70,000 χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες συνολικά στον κρητικό πόλεμο του 1644-1669, μεγάλο μέρος των οποίων έπεσε έξω από τα τείχη του Χάνδακα. Αντίθετα κατά την πρώτη λεηλασία του χάνδακα από τον Νικηφόρο Φωκά, όπου δεν υπήρχαν υποδομές στο νησί, και η απροθυμία των κατοίκων προς τον ξένο εισβολέα ήταν πολύ μεγαλύτερη, φαίνεται να επιχειρήθηκε εποίκιση του νησιού για να διατηρηθεί ο έλεγχος, όπως εικάζουν ιστοριογράφοι του 19ου αιώνα.  
Kάστρο και πού ’ν’ οι πύργοι σου και τα καμπαναργιά σου
και πού ’ν’ οι γιαντριωμένοι σου, τα 'μορφα παλικάργια.
Mα μένα οι γιαντριωμένοι μου, τα 'μορφα παλικάργια,
η μαύρη γης τα χαίρεται στο μαυρισμένο ’Aδη.
Δεν έχω αμάχη τσι Tουρκιάς, μήδε κακιά του χάρου
μόνο ’χω αμάχη και κακιά του σκύλου του προδότη
απού μου τα κατάδουδε.[39] Ριζίτικο
Το νησί της Κρήτης από την κατάκτηση του ήταν η χειρότερα κυβερνούμενη επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Την εξουσία κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας ασκούσαν οι λεγόμενοι τουρκοκρήτες.  Ήταν κρητικής καταγωγής και ομιλητές στις περισσότερες περιπτώσεις μόνο της κρητικής διαλέκτου που ασπάστηκαν το Ισλάμ για οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους αλλά κυρίως εξαιτίας του ρόλου που έπαιξε η ορθόδοξη εκκλησία κατά το μεγάλο Κρητικό πόλεμο. Αναφέρονται ως ασεβείς πιστοί του Ισλάμ και δυνάστες των χριστιανών, συχνά αυτόμολοι και σε διένεξη με την πύλη. Ο μουσουλμανισμός επιφανειακός ή μη, έφτασε σε κάποια περίοδο ακόμα και το 47% του συνολικού πληθυσμού του νησιού. Ο γάλλος περιηγητής Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ και ο Άγγλος περιηγητής Richard Pococke που επισκέφθηκαν την Κρήτη τον πρώτο αιώνα της τουρκοκρατίας αναφέρουν χαρακτηριστικά:
Τουρνεφόρ: Όλοι οι κάτοικοι της ενδοχώρας μιλούν την χαρακτηριστική διάλεκτο των χριστιανών του μεσαίωνα, όμως τα βιοποριστικά πλεονεκτήματα του ισλαμισμού, έχουν οδηγήσει πολλούς να εγκαταλείψουν την θρησκεία των προγόνων τους. Pococke: Eίναι μερικά χωριά που έχουν γίνει όλοι μουσουλμάνοι.

Η Περίοδος της Γραμβούσας 1825 μ.Χ.

Kastro Gramvousas 49.JPG
Κρήτες που συμμετείχαν στην επανάσταση του Μοργιά το 1821 επέστρεψαν στην Κρήτη το καλοκαίρι του 1825, όπου η επανάσταση που είχε ξεκινήσει παράλληλα, είχε σχεδόν κατασταλεί, καθώς οι συνθήκες στην Κρήτη ήταν πολύ διαφορετικές από ότι στην Πελοπόννησο, κυρίως λόγο των εξαιρετικά οχυρών ενετικών θέσεων που κατείχαν τώρα οι τούρκοι.
Με επικεφαλής τον Δημήτριο Καλλέργη και τον Εμμανουήλ Αντωνιάδη κατέλαβαν το παλιό ενετικό φρούριο της Γραμβούσας στις 9 Αυγούστου του 1825, το όποιο κατείχαν οι τούρκοι από το 1715. Οι προσπάθειες των τούρκων να ανακτήσουν το οχυρό απέτυχαν και έτσι άρχισε στην Κρήτη η λεγόμενη περίοδος της Γραμβούσας. Οι επαναστάτες ίδρυσαν οικισμό με μεγάλη προσέλευση από την Κρήτη, έκτισαν σχολείο και οργάνωσαν το ‘’Κρητικό συμβούλιο’’ που αποτελούσε την επίσημη επαναστατική αρχή της Κρήτης και επιδόθηκαν σε ανταρτοπόλεμο κατά των τούρκων.
Το 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας φτάνει στα Επτάνησα για να αναλάβει την αρχηγία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Μια από τις πρώτες ενέργειες του την ίδια χρονιά, ήταν να στείλει στόλο υπό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο εναντίον του φρουρίου της Γραμβούσας μετά από υποδείξεις των άγγλων, που ήθελαν την Κρήτη αναπόσπαστο μέρος της φίλης και συμμάχου Τουρκίας. Με πρόσχημα την καταστολή της πειρατείας κατέστρεψαν τα κρητικά πλοία, κατέλαβαν το φρούριο και διέλυσαν τον οικισμό και μαζί των πυρήνα της επανάστασης στην Κρήτη προσωρινά.

Κρητική επανάσταση 1866 μ.Χ.

Crete - ethnic map, 1861.jpg
Η επανάσταση του 1866 ήταν η σημαντικότερη από μια σειρά επαναστάσεων του 19ου αιώνα όπου η οθωμανική αυτοκρατορία απώλεσε τον έλεγχο στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού, και φέρνει την Κρήτη σε μια περίοδο ανομίας που προδίκασε την ανεξαρτησία. Η ανατίναξη της μονής Αρκαδίου όπου σκοτώθηκαν πάνω από 700 άμαχοι, προκάλεσε το διεθνές αίσθημα και εθελοντές από την Ιταλία την Σερβία και την Ουγγαρία έφτασαν στο νησί το 1866. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ήρθε ουσιαστική βοήθεια σε χρήματα και εξοπλισμό, ενώ το νεοελληνικό κράτος εξέφρασε την συμπάθια του στον αγώνα.

Κρητική Πολιτεία 1896 μ.Χ.

Ελευθέριος Βενιζέλος.jpg
Η Κρητική πολιτεία είναι το κράτος που δημιουργήθηκε μετά την επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Ρωσίας, στην Κρήτη το 1896 αποσπώντας το νησί από την παραπαίουσα τότε οθωμανική αυτοκρατορία με την αιτιολογία ότι δεν μπορούσε πλέον να διατηρήσει τον έλεγχο. Η Κρητική πολιτεία διήρκησε 19 χρόνια έως ένωση της με την Ελληνική δημοκρατία το 1913. Η Εξέγερση της θερίσου το 1905 εναντίον του πρίγκιπα Γεώργιου της Ελλάδας ο οποίος ασκούσε εξουσία στο νησί, ανέδειξε τον σημαντικότερο πολιτικό της Κρητικής πολιτείας, τονΕλευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος μετά την ένωση αναδείχτηκε 7 φορές πρωθυπουργός της Ελληνικής δημοκρατίας. Επί αρχηγίας του η Ελληνική δημοκρατία έφτασε στην μεγαλύτερη εδαφική έκταση στην ιστορία της, ομως μεγάλο μέρος της χάθηκε μετά την ήτα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920. Παρόλα αυτά η μίση και πλέον από την συνολική έκταση της σημερινής Ελληνικής δημοκρατίας προσαρτήθηκε επί αρχηγίας του.
Η Κρητική χωροφυλακή ήταν το στρατιωτικό σώμα της Κρητικής πολιτείας, το όποιο ήταν επιφορτισμένο εκτός από την άμυνα του νησιού και με την αστυνόμευση των πόλεων, ενώ είχε και ρόλο εκστρατευτικού σώματος. Έλαβε μέρος μεταξύ άλλων στους βαλκανικούς πολέμους και στο κίνημα της εθνικής άμυνας του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 1941 μ.Χ.

Bundesarchiv Bild 101I-166-0527-22, Kreta, toter Fallschirmjäger.jpg
Η μάχη της Κρήτης ήταν μια από της σημαντικότερες μάχες του δευτέρου παγκοσμίου, ανάμεσα στις συμμαχικές δυνάμεις Αυστραλών Βρετανών Κρήτων και Νεοζηλανδών και τις δυνάμεις του άξονα. Η μάχη έλιξε με κατάκτηση του νησιού από τους Γερμανούς με βαρύ όμως τίμημα και μεγάλο αντίκτυπο στην εξέλιξη ολοκλήρου του πολέμου. Χαρακτηριστικές είναι αναφορές μεσήλικων Κρητών που πολεμούν άοπλοι με ραβδιά τους εισβολείς, καθώς η νεολαία της Κρήτης είχε σκόπιμα απομακρυνθεί και κρατηθεί μακριά από το νησί και οι Κρήτες είχαν σχολαστικά αφοπλιστεί από την κυβέρνηση Μεταξά εν αναμονή του πολέμου. Όπως ο ίδιος ο Ι.Μεταξάς ομολογεί, δεν ήταν στο συμφέρων του νέου Ελληνικού κράτους να πέσει ολόκληρη η χώρα σε γερμανική κατοχή και η Κρήτη να αμυνθεί επιτυχώς και να αυτονομηθεί. Ετσι έπρεπε να ειναι σίγουρο ότι η Κρήτες θα πολεμήσουν υπό τις δυσμενέστερες δυνατές συνθήκες σε δυναμικό και εξοπλισμό.
...Τρίτη τέλος θα προέκυπτε μία ακόμη Ελλάς, η Ελλάς την οποίαν δεν θα παρέλειπον να δημιουργήσουν, φυσικά με την επίκλησιν του δημοκρατισμού, οι δημοκρατικοί Έλληνες υπό την κάλυψιν του βρετανικού Στόλου εις τα νήσους, Κρήτην και εις τας άλλας. Η τρίτη αυτή Ελλάς, η "Δημοκρατική" θα είχε με το μέρος της όχι μόνον την πρόθυμον υποστήριξιν της Αγγλίας εις την οποίαν θα έδιδε το δικαίωμα να καλύψη τας νήσους μας, καλυπτομένη και η ιδία εις την Βόρειον Αφρικήν, αλλά θα είχε με το μέρος της και το Εθνικόν δίκαιον. Η ηθική της δύναμις λοιπόν θα απερρόφα μοιραίως την επίσημον Ελλάδα, διότι θα διέθετεν η τρίτη αυτή Ελλάς, την ανεπιφύλακτον έγκρισιν και ενίσχυσιν της ανεπισήμου, της "δευτέρας" Ελλάδος, της Εθνικής δημοσίας γνώμης εν τη παμψηφία της... Ιωάννης Μεταξάς 30/10/1940"

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου